Gisteren bereikte mij het bericht dat Lien de Scheemaker ons op dinsdag 24 mei 2022 ontvallen is. Lien is 89 jaar geworden. Ik ben diep bedroefd, maar ook dankbaar dat ik haar bijzondere levensverhaal mocht optekenen in mijn boek Antara Nusa.
Jozeline Caroline de Scheemaker werd op 25 januari 1933 geboren te Batavia (nu Jakarta) als het Indische kind van ‘de kleinzoon van een gedeserteerde Belg en een Balinese ‘prinses’ en dochter . Haar moeder, die geboren was in paleis Sideman in Karangasem op Bali, was een zogenaamde ‘njai’: een inheemse vrouw met wie haar vader in concubinaat leefde. Er waren reeds drie kinderen geboren toen haar ouders in 1925 in het huwelijk traden – dat was vier jaar na het opheffen van het trouwverbod tussen Europese mannen en Inheemse vrouwen. Na de huwelijksvoltrekking werden er nog drie kinderen geboren, waarvan Lien de jongste was.
Lien was nog geen negen jaar toen de Japanse bezetting begon. Het gezin bracht de oorlog buiten het kamp door, maar de twee oudste broers werden krijgsgevangen gemaakt en overgebracht Siam (Thailand) en tewerkgesteld aan de beruchte Birmaspoorlijn. De jongste van de twee, Broer, zou het niet overleven.
Na de Japanse capitulatie brak de Bersiap aan, gevolgd door de onafhankelijkheidsstrijd. In Lien’s ogen ging de ene oorlog geruisloos over in de volgende. Medio 1951 koos het gezin uiteindelijk om naar Nederland uit te wijken, met achterlating van drie van de overgebleven vijf kinderen. Zij kozen voor de Indonesische nationaliteit. In Nederland kwamen Lien, haar zus Poppy en haar ouders terecht in Amsterdam-Slotermeer, in een portiekflat die zojuist was opgeleverd. Kort erna zou haar vader komen te overlijden. Lien herinnerde zich de vele Indische dansfeesten in Slotermeer nog levendig.
Omdat we beiden alleengaande moeders zijn/waren, is zij voor mij een belangrijk rolmodel. Toen ze zwanger raakte van haar zoon Gabe, weigerde ze hem af te staan, zoals de huisarts haar adviseerde, maar besloot ze het kind te houden en het samen met haar inwonende moeder op te voeden. Haar baan als secretaresse bij de haar zo geliefde KLM kon ze daardoor voortzetten, terwijl ze na het werk ook actief was binnen de Indische gemeenschap in Amsterdam.
Wat mij inspireert aan Lien is niet alleen de manier waarop zij met haar alleengaand moederschap om is gegaan, maar ook hoe zij steeds dicht bij zichzelf is gebleven en niet zwichtte voor de druk om je te assimileren. Hoe zij in het leven stond en de keuzes die ze daarbij maakte, toont wat mij betreft ook aan dat Indische mensen zich niet geruisloos hebben ingepast in Nederland, maar dat ze juist Nederland de weg hebben gewezen hoe zich verder te ontwikkelen naar een progressiever land. Want de Indische feestjes die Lien in Amsterdam-Slotermeer bezocht, waren feitelijk de voorloper van de latere fuiven, waarbij heel Nederland in kleermakerszit op de grond zat met een bord eten op schoot. Net zoals de Indorock de voorloper was van de latere popmuziek. En net zoals Lien Nederlandse vrouwen voorleefde hoe een economisch zelfstandig leven te leiden en onafhankelijk te blijven van een man in een tijd dat de veruit de meeste opgeleide vrouwen stopten met werken zodra er kinderen kwamen.
Selamat jalan, lieve Lien! Je mag nu gaan rusten. Jij ben niet meer hier, maar jouw woorden en jouw persoonlijkheid zullen ons altijd bijblijven. Ik ben enorm dankbaar dat ik je heb mogen leren kennen.
Foto credit: Armando Ello
